31 lipca

DZIERZGOŃ, ROCZNICA KASATY KLASZTORU

Dzierzgoń (niemiecki Christburg, Kiszpork), niewielkie miasto w Pomezanii, do roku 1772 w województwie malborskim (Prusy Królewskie)…

Początki fundacji dla REFORMATÓW PROWINCJI WIELKOPOLSKIEJ sięgają roku 1678. Jednak formalnie dom zakonny erygowany został dopiero siedem lat później. Murowany klasztor wraz z kościołem pod wezwaniem Zesłania Ducha Świętego został zbudowany po roku 1720, kiedy to zakonnicy otrzymali zgodę na wykorzystanie cegły rozbiórkowej z zamku. W roku 1750 konwent dzierzgoński wszedł w skład nowoutworzonej PROWINCJI PRUSKIEJ. Sześćdziesiąt lat później władze pruskie rozpoczęły akcję likwidacji klasztorów katolickich. Jeszcze przez ponad dwadzieścia lat REFORMACI utrzymali się w Dzierzgoniu, choć od roku 1831, kiedy to ofiarami epidemii cholery padło trzech zakonników mieszkał tam tylko gwardian, o. Anzelm Birschert (Byschert)…

W dniu 31 lipca 1832 roku dokonał się ostatni oficjalny akt istnienia klasztoru … Król pruski Fryderyk Wilhelm III rozporządzeniem gabinetowym zadecydował o jego likwidacji… Formalnego zamknięcia klasztoru dokonał landrat sztumski 17 grudnia tegoż roku. Jedynemu żyjącemu tam zakonnikowi, o. Birschertowi, pozwolono pozostać w budynku do wiosny następnego roku. Faktycznie mieszkał w Dzierzgoniu nieco dłużej. Król w dniu 26 grudnia 1833 roku, przyznał mu dożywotnią rentę w wysokości 150 talarów… Ostatecznie wyjechał on do Łąk Bratiańskach 20 lutego 1834 r. Żegnano go z głośnym płaczem i ubolewaniem.

Przez kilka lat trwały spory co do przeznaczenia obiektów klasztornych. Miały mieścić się w nich szkoły – katolicka i ewangelicka (po dwie klasy w każdej), wydzielone też miały być mieszkania dla czterech nauczycieli. Kościół planowano uczynić filialnym dla miejscowej parafii rzymsko-katolickiej.

Upłynęło jednak kilka lat zanim udało się pokonać wszelkie trudności w realizacji owych zamiarów…

Dopiero w roku 1836 przekazano budynek poklasztorny na potrzeby szkoły. Przez trzy lata prowadzony był remont i prace nad adaptacją pomieszczeń dla nowych celów. Urządzono też mieszkanie dla dyrektora szkoły ewangelickiej. Od roku 1929 mieścił się tam Powiatowy Dom Starców pod opieką sióstr zakonnych - samarytanek.

Rządzący Prusami od roku 1840 nowy król Fryderyk Wilhelm IV zmienił postawę władz wobec Kościoła katolickiego. On też rozporządzeniem gabinetowym z dnia 26 kwietnia 1841 r. przekazał ostatecznie kościół poreformacki katolikom dla sprawowania w nim nabożeństw w języku niemieckim, zaznaczając, że troska o remonty i stan budynku spoczywać ma na stronie katolickiej. Klucze przekazano proboszczowi dzierzgońskiemu 30 czerwca, a pierwsza Msza św. odprawiona została 19 grudnia. Jeszcze przez trzy lata przedmiotem sporu był teren cmentarza przykościelnego… Ostatecznie podzielony on został pomiędzy parafię katolicką i magistrat dzierzgoński. Po II wojnie światowej kościół został wyremontowany i rekoncyliowany (przywrócony do kultu religijnego po uprzedniej profanacji czyli zbezczeszczeni) w roku 1948. Dziewięć lat później został przekazany ukraińskim grekokatolikom osiedlonym w Dzierzgoniu w ramach akcji „Wisła” w 1947 r. Pozostaje w ich rękach po dzień dzisiejszy. Zachowany jest tytuł kościoła i wiele elementów wyposażenia wnętrza, pamiętających czasy pierwszych włodarzy tego miejsca.

Natomiast budynek dawnego klasztoru wykorzystywany był w części na więzienie i areszt. Działała tam również kasa spółdzielcza, w latach sześćdziesiątych prezydia miejskiej i gromadzkiej rady narodowej, cukiernia, jadłodajnia, ORS (Obsługa Ratalnej Sprzedaży)… Od roku 1991 użytkowany jest przez Dzierzgoński Ośrodek Kultury.