30 czerwca
Rok 1800 - CHEŁMSKI KLASZTOR POWRACA DO PROWINCJI MAŁOPOLSKIEJ
Klasztor św. Andrzeja Apostoła w Chełmie – jeden z tych, na którego historycznej przynależności zaważyły, i to kilkakrotnie, dzieje Zakonu a przede wszystkim losy naszej Ojczyzny…
Fundowany w roku 1737 dla PROWINCJI MAŁOPOLSKIEJ, po dziewięciu latach został włączony do nowoutworzonej KUSTODII RUSKIEJ Matki Bożej Bolesnej (od roku 1763 –PROWINCJI). W wyniku pierwszego rozbioru Polski (rok 1772) cztery klasztory ruskie, wśród nich i chełmski, pozostały w wolnej Rzeczypospolitej, pozostałych sześć znalazło się w zaborze austriackim. W tej sytuacji, po podpisaniu przez cesarza Józefa II w roku 1781 dekretu zakazującego kontaktów z klasztorami poza granicami państwa, erygowana została w 1784 r. KUSTODIA RUSKO-POLSKA pod wezwaniem św. Anny. W jej skład weszły konwenty w Chełmie, Krzemieńcu, Dederkałach Wielkich i Żorniszczach.
W roku 1795 dokonał się trzeci i ostatni w XVIII wieku rozbiór Polski. Klasztor chełmski, wraz z rezydującym tam wówczas kustoszem, o. Konstantym Lisowskim, znalazł się w zaborze austriackim, w tzw. Galicji Zachodniej, pozostałe – w rosyjskim. Podjęte zostały działania mające na celu przyłączenie owego klasztoru do którejś istniejącej w GALICJI jednostek ZAKONU REFORMATÓW, na co nalegały także władze państwowe. Wspólnota z Chełma wykluczyła możliwość złączenia się ze znajdującą się w stanie głębokiego kryzysu PROWINCJĄ GALICYJSKĄ. Zostały podjęte rozmowy z KUSTODIĄ GALICYJSKO-MARIAŃSKĄ, w skład której wchodziły klasztory należące wcześniej do PROWINCJI PRUSKIEJ, oraz z PROWINCJĄ MAŁOPOLSKĄ. Pierwsza opcja łączyła się z obawami wynikającymi ze zbyt wielkiej różnicy zwyczajów i tradycji wypracowanych na przestrzeni dziejów w prowincjach północnych i południowych. Najbardziej odpowiednią okazała się opcja druga – wszak klasztor chełmski pozostawał poza PROWINCJA MAŁOPOLSKĄ tylko 54 lata, a najstarszy z owej wspólnoty, o. Konstanty Lisowski, swoją formację zakonną w tejże PROWINCJI w roku 1742 rozpoczynał…
W latach 1799-1800 odbyło się kilka spotkań przedstawicieli klasztoru i prowincji dla doprecyzowania warunków złączenia, uzyskano także zgodę generała zakonu i gubernium Krakowie. Dnia 30 czerwca 1800 r. rozpoczęła się nadzwyczajna kongregacja PROWINCJI MAŁOPOLSKIEJ pod przewodnictwem o. Eustachego Adamowskiego, prowincjała, i przedstawicieli klasztoru chełmskiego (o. Konstantego Lisowskiego, komisarza kustodii i o. Aleksego Żytyńskiego) w Solcu nad Wisłą. Następnego dnia ostateczna wersja aktu włączenia została ustalona i podpisana, z zastrzeżeniem, iż w wypadku zmiany okoliczności geopolitycznych chełmski konwent powróci do KUSTODII bądź PROWINCJI od której był zmuszony się odłączyć. Piętnastu braci, w tym jedenastu kapłanów, zostało pełnoprawnymi członkami PROWINCJI Matki Bożej Anielskiej.
Wraz z podpisaniem owego aktu nie zakończyły się jednak perypetie klasztoru w Chełmie. W roku 1866 został on skasowany przez władze carskie w ramach represji po stłumieniu powstania styczniowego. Świątynię przerobiono na cerkiew prawosławną pod wezwaniem św. Barbary, w budynkach klasztornych urządzono szkołę dla rosyjskich dziewcząt (zamienioną w roku 1919 na liceum pedagogiczne). Podczas I wojny światowej kościół służył przejściowo celom kultu protestanckiego. Rekoncyliowany w roku 1920 stał się kościołem szkolnym. Szesnaście lat później biskup lubelski Marian Fulman przekazał go braciom mniejszym z PROWINCJI Matki Bożej Anielskiej.
W listopadzie 1939 r. prawie wszyscy zakonnicy zostali aresztowani i wywiezieni do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Dachau. Jeden z nich, br. Bruno Zembol zakończył tam swoje życie. Kościół zamieniono znowu na zbór protestancki. Franciszkanie powrócili doń pod koniec roku 1944.
