8 listopada
UKAZ KASACYJNY ALEKSANDRA II, CARA ROSYJSKIEGO
Po upadku powstania styczniowego w 1864 roku Petersburski Sekretariat Stanu do spraw Królestwa Polskiego podjął kroki przygotowujące reformę zakonną. W dniu 6 czerwca car (oficjalnie Cesarz Wszechrusi) Aleksander II zgodził się na kasatę i na powołanie specjalnej komisji do spraw zakonnych, która miała pracować w Warszawie. Jej przewodniczącym został książę Władimir Czerkaski. Komisja zakończyła pracę 19 sierpnia wysłaniem do Petersburga projektu ukazu, który rozpatrywano tam 9 i 20 października. Dnia 8 listopada (27 października wg kalendarza juliańskiego) 1864 r. car podpisał ukaz w Carskim Siole. Składał się on ze wstępu oraz 26 artykułów i dzielił dotychczas istniejące klasztory na 4 kategorie:
1. Za klasztory „zniesione” uznano te, w których znajdowało się mniej niż 8 osób zakonnych. Motywowano to tym, że są one „pozbawione środków do utrzymania porządku i karności między osobami stanu zakonnego”. Nie uznano prawnie za osoby zakonne tych, którzy nie złożyli jeszcze ślubów zakonnych lub złożyli je przed 30 rokiem życia. Na tej podstawie zniesiono między innymi klasztory w Pułtusku, Sandomierzu i Rytwianach.
2. Do klasztorów „zamkniętych” zaliczono te, które brały „jawny i udowodniony udział w buntowniczych działaniach przeciw rządowi”. Jawnym zaś uczestniczeniem było: namawianie ludzi do powstania, przyjmowanie od nich przysięgi na wierność powstaniu, zbieranie pieniędzy na rzecz rządu narodowego, wspieranie go własnymi ofiarami, przechowywanie powstańców, broni, amunicji, drukarń. Odnosiło się to również do przypadku opuszczenia klasztoru przez zakonników. Zakładano bowiem ich wstąpienie do szeregów powstańczych. Klasztor zamykano nawet wówczas, gdy tylko jednemu z zakonników udowodniono powyższe przewinienie, chyba że przełożony zawiadomił o tym legalną władzę. W ten sposób zamknięto 12 klasztorów reformackich (w Białej Podlaskiej, Płocku, Węgrowie, Żurominie, Brzezinach, Choczu, Koninie, Miedniewicach, Szczawinie Kościelnym, Wieluniu, Chełmie i Solcu). Należy tu jednak zaznaczyć, że wiele z „buntowniczych” klasztorów zostało skasowanych na podstawie małej liczby osób. Zakonników klasztorów zniesionych i zamkniętych, podlegających natychmiastowej kasacie, przenoszono do pozostawionych (zasadniczo tej samej reguły). Jeden lub dwu zakonników pozostawało przy kościele klasztornym, „aby nie ustawało nabożeństwo dopóki zwierzchność Diecezjalna przeznaczy dla nich księży parafialnych z duchowieństwa świeckiego”. Mogli się oni również zgłaszać na bezpowrotny wyjazd za granicę z prawem pobierania dożywotniej pensji.
3. Klasztory „nieetatowe” — podlegały zniesieniu w miarę tego, jak ilość zakonników okazywała się „mniejsza niż 8 osób obecnych”. Nie wolno było uzupełniać liczby osób z innych domów ani też przyjmować do nowicjatu. Celem władz było jak najszybsze doprowadzenie do stanu pozwalającego na kasatę. Dokonało się to też zaledwie w przeciągu kilku lat. Do tej grupy należały klasztory REFORMATÓW w Smolanach, Węgrowie, Zarębach Kościelnych, Warszawie i Kazimierzu Dolnym.
4. Władze zgadzały się na stałe funkcjonowanie w Królestwie 25 klasztorów „etatowych” męskich i 10 żeńskich. Męskie miały liczyć po 14 osób. Jedynie klasztor paulinów w Częstochowie miał wyższy etat — 24 osoby. Najwięcej w tej grupie było klasztorów reformackich, bo aż siedem: we Włocławku, Kaliszu, Lutomiersku, Jędrzejowie, Pilicy, Pińczowie i Stopnicy. Po 28 listopada 1864 r. znajdowało się w nich bardzo dużo osób na skutek umieszczenia tam zakonników z klasztorów skasowanych. Klasztory te mogły otworzyć nowicjat wówczas, gdy liczba osób wyniesie mniej niż 14 i nie będzie już klasztorów nieetatowych danego zakonu. Jednak i wówczas na przyjęcie do nowicjatu wymagano specjalnego zezwolenia władz cywilnych. Mogły one istnieć do śmierci ostatniego zakonnika.
Mocą ukazu wszystkie klasztory uwolnione zostały od wszelkiej zależności od swoich prowincjałów i generałów, i poddane władzy biskupów diecezjalnych. Zabroniono zwoływać kapituły oraz utrzymywać jakiekolwiek kontakty z władzą zwierzchnią zakonów.
